Του Δημήτρη Παπαδημούλη*
Το όραμα της ενωμένης Ευρώπης γεννήθηκε μέσα στη φρίκη του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, από τους εξόριστους του φασισμού στο νησί Βεντοτένε, Α. Σπινέλι και Ερνέστο Ρόσσι. Οι ιδέες τους περιγράφονται στο «Μανιφέστο του Βεντοτένε» που θεωρείται προάγγελος του ευρωπαϊκού συντάγματος.
Όταν η Ευρώπη βγήκε από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο αποτελούσε ένα μίγμα νικητών και ηττημένων κρατών, χωρίς ενιαία γεωπολιτική στρατηγική αλλά υπό τη σκέπη δύο νικητήριων δυνάμεων: των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης. H αφοσίωση των ευρωπαϊκών εθνών στο κοινό σχέδιο για αποτροπή του πολέμου, για ρύθμιση των ανταγωνισμών και δημιουργική συνύπαρξη, οδήγησε στην χρυσή τριακονταετία 1945-1975, με άνθηση της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και πρόνοιας, των επιστημών και των τεχνών.
Με την κατάρρευση του τείχους του Βερολίνου, συμβόλου του Ψυχρού Πολέμου, έπαψε, θεωρητικά τουλάχιστον, η αντιπαλότητα μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, αλλά και των ευρωπαίων δορυφόρων τους για την πρωτοκαθεδρία στο διεθνές σύστημα. Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ, η οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και η δυτική ευημερία σύντομα καθησύχασαν τους όποιους φόβους για στρατιωτική σύρραξη στην Ευρώπη. Η διακήρυξη «Ποτέ Πια, Ποτέ Ξανά» αποτελούσε ευρωπαϊκή βεβαιότητα.
Ένα χρόνο μετά, το Νοέμβρη του 1990 υιοθετήθηκε η «Χάρτα των Παρισίων για μια Νέα Ευρώπη» από 34 ηγέτες της Ευρώπης, της Αμερικής και του Καναδά που δεσμεύτηκαν για την τήρηση των αρχών της καλής γειτονίας, τον σεβασμό του απαραβίαστου των συνόρων και της κυριαρχίας των κρατών, την ειρηνική επίλυση των διαφορών. Πολλοί βιάστηκαν να μιλήσουν για το «τέλος της ιστορίας», την τελική νίκη, τον θρίαμβο της Δύσης και για δύο υπερδυνάμεις: Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρώπη.
Όμως, ΗΠΑ και Ρωσία εξακολούθησαν να επηρεάζουν την κραταιά αλλά αντιφατική Ευρώπη, με διαφορετικό βέβαια τρόπο: οι ΗΠΑ ως θεματοφύλακας του καπιταλισμού και προστάτης της παγκόσμιας τάξης και η Ρωσία ως ενεργειακός τροφοδότης της ευρωπαϊκής οικονομίας και μεγάλος πελάτης ευρωπαϊκών καταναλωτικών και επενδυτικών προϊόντων. Τα ευρωπαϊκά κράτη, κυρίως η Γαλλία και η Μ. Βρετανία, έχουν παρουσία εκτός των συνόρων τους, κυρίως σε συνεργασία με τις ΗΠΑ: στη Β. Αφρική, στη Μέση Ανατολή στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, κλπ.
Ο πόλεμος του 1990-95 στο νοτιοανατολικό άκρο της Ευρώπης, δεν διέλυσε μόνο τη Γιουγκοσλαβία αλλά και την ευρωπαϊκή βεβαιότητα ότι τα σύνορα δεν μεταβάλλονται. Η φιλόδοξη Ευρώπη των ανθρωπιστικών αξιών, έμεινε άπραγη ή και συνένοχος μάρτυρας στρατοπέδων συγκέντρωσης, εθνοκαθάρσεων, μαζικών τάφων, εκατομμυρίων προσφύγων και τελικά, του ευτελισμού της διεθνούς νομιμότητας. Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και οι συνεπακόλουθοι πόλεμοι, αποκάλυψαν την θεσμική και επιχειρησιακή αδυναμία της Ένωσης να διαδραματίσει έναν αξιόπιστο ρόλο στη διαχείριση ένοπλων συγκρούσεων στην ευρύτερη γειτονιά της.
Η Γερμανία «έβλεπε» μόνο τη Σλοβενία και την Κροατία και η μικρή Ελλάδα, προσπαθούσε να αποσπάσει την κοινή θέση της ΕΕ στο ζήτημα της αναγνώρισης της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Η Ευρώπη τότε, όπως και σήμερα, υποτίμησε την ιστορία, την γεωγραφία, τον αλυτρωτισμό, τον θρησκευτικό και εθνοτικό φανατισμό, τον κυνισμό ορισμένων «ηγετών».
Με την υπογραφή της συνθήκης του Μάαστριχτ το 1992, θεσπίστηκε η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) στο πλαίσιο της οποίας, σύμφωνα πια με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ υιοθετούν αποφάσεις σχετικά με τα στρατηγικά συμφέροντα και τους στόχους της Ένωσης.
Ωστόσο, δύο δεκαετίες μετά τη συμφωνία του Ντέιτον για το Γιουγκοσλαβικό, η Ουκρανία καταδεικνύει με τον πιο επικίνδυνο τρόπο, την αδυναμία της Ευρώπης να διαμορφώσει μια κοινή στρατηγική, με βάση τα ζωτικά συμφέροντά της, απέναντι στις προκλήσεις του σημερινού κόσμου. Στην περίπτωση της Ουκρανίας η Ε.Ε. ήρθε αντιμέτωπη με τον μεγάλο ευρασιατικό της γείτονα, τη Ρωσία, με την οποία την δένουν τεράστια ενεργειακά και εμπορικά συμφέροντα.
Η Ε.Ε. βυθισμένη στα δικά της προβλήματα δεν εκτίμησε την σημασία της Ουκρανίας και της Κριμαίας για την Μόσχα, παρά το γεγονός ότι είχε προηγηθεί η ανεξαρτητοποίηση της Αμπχαζίας και της Οσσετίας (αναγνωρίζονται μόνο από τη Ρωσία, όπως το τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος από την Τουρκία), για την οποία, η επίσημη ρωσική θέση είναι ότι ακολούθησε το προηγούμενο του Κοσσόβου. Προφανώς ΗΠΑ και Ε.Ε. δεν κατάφεραν να πείσουν ότι το Κόσσοβο αποτελεί μια ξεχωριστή – ειδική (sui generis) περίπτωση.
Η Ε.Ε. εξαντλεί την άσκηση κοινής εξωτερικής πολιτικής στην επεξεργασία και επιβολή κυρώσεων, η ανανέωση των οποίων είναι προγραμματισμένη για το Μάρτιο του 2015, που για κάποιες χώρες, όπως η Ελλάδα, έχουν πολύ μεγάλο κόστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου